بخش اوّل تعلیم و تعلّم

د) مقایسه بین علما و ثروتمندان‏(48)

هَلَکَ خُزّانُ الأموالِ وهم أحْیاءٌ والعلماءُ باقونَ مابقی الدَّهْرُ أعیانُهم مَفْقُودةٌ، وأمثالُهم فی القلوب موجودة.
ثروت اندوزان در حال حیات دنیوى گرچه به ظاهر زنده‏اند و همانند چهارپایان مى خورند: وَیَأْکُلُونَ کَما تَأْکُلُ الأنْعامُ‏(49)، لکن در حقیقت مرده‏اند، زیرا در اثر غفلت از خالق خود بهره‏اى از حیات طیبه انسانى نبرده‏اند:
أمواتٌ غَیْر أحیاءٍ وَمایَشْعُرُون أیّانَ یُبْعَثُونَ؛(50)
مردگانى هستند که از حیات بى‏بهره‏اند و شعور ندارند که چه هنگام برانگیخته خواهند شد.
در حالى‏که دانشمندان الهى تا دنیا باقى است هستند گرچه اجسام و بدن‏هایشان در بین مردم نباشد، ولى یاد آنها همراه با آثارشان براى همیشه باقى و جاویدان خواهدبود.
نظیر بیانى که در حکمت 147 در مقایسه بین علم و ثروت گذشت، روایات دیگرى از امیرالمؤمنین(ع): نقل شده، از آن جمله:
قال(ع): العلم أفضل من المال بسبعة:
الأول: أنه میراث الأنبیاء والمال میراثُ الفراعنة
الثانی: العلم لایَنْقُصُ بالنَّفَقَةِ والمالُ یَنْقُصُ بها
الثالث: یحتاج المال إلى الحافظ والعلم یحفظ صاحبه.
الرابع: العلم یدخل فی الکفن ویبقى المال.
الخامس: المال یحصل للمؤمن والکافر والعلم لایحصل إلا للمؤمن خاصة.
السادس: جمیع الناس یحتاجون إلى صاحب العلم فی أمر دینهم ولایحتاجون إلى صاحب المال.
السابع: العلم یقوى الرجل على المرور على الصراط والمال یمنعه؛(51)
علم از هفت جهت بر مال برترى دارد:
اول: علمْ میراث پیامبران است و ثروت و مالْ میراث فراعنه.
دوم: علم با بخشش و انفاق کم نمى‏شود، و حال آن که ثروت با خرج کردن کم مى‏شود.
سوم: ثروت احتیاج به نگهبان دارد و حال آن که علمْ نگهبان صاحب علم است.
چهارم: علمْ داخل کفن مى‏شود و مالْ خارج از آن مى‏ماند، یعنى ثمرات دانش براى پس از مرگ هم مفید و سودمند است.
پنجم: ثروت، هم به دست مؤمن مى‏رسد و هم به دست کافر، و حال آن که علم فقط در دسترس مؤمن است.
ششم: تمام مردم در امر دینشان نیازمند به عالم و دانشمند ربانى‏اند، در حالى که به ثروتمندان خسیس نیازى ندارند.
هفتم: علم، انسان را براى عبور از صراط و رسیدن به بهشت و فردوس برین قوت و نیرو مى‏بخشد، در حالى که ثروت مانع از عبورش مى‏گردد. (یعنى ثروتى که در راه صحیح مصرف نشود مانع حیات طیبه اخروى و رفتن به بهشت مى‏گردد).
همچنین از آن حضرت نقل شده که فرمودند:
أیُّها الناسُ اعْلَمُوا أنَّ کَمالَ الدِّینِ طَلَبُ الْعِلْمِ وَالْعَمَلُ به وأنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ أوْجَبُ عَلَیْکُمْ من طَلَبِ الْمالِ أنَّ المالَ مَقْسوُمٌ بینکم مَضْمُونٌ لکم قد قَسَّمه عادلٌ بینکم سَیَفی لکم به والعلمُ مخزونٌ علیکم عند أهلِه قَدْ أُمِرْتم بِطَلَبهِ منهم فَاطْلُبُوه. وَاعْلَمُوا أنَّ کَثْرةَ المالِ مَفْسَدَةٌ لِلدِّینِ مَقْساةٌ لِلقُلُوب، وأن کَثْرَةَ العلمِ والعَمَلَ به مَصْلَحَةٌ للدین و سببٌ إلى الجنة. وَالنَّفَقاتُ تُنْقِصُ المالَ وَالْعِلْمُ یَزْکُو على إنفاقِه فانفاقه بَثُّه إلى حَفَظَتِه وَ رُواتِه؛(52)
اى مردم! بدانید که کمال دین طلب علم و عمل به آن است و طلب دانش بر شما واجب‏تر است از طلب مال، زیرا مالْ بین شما تقسیم و سهم شما از ثروت و مال تضمین گردیده و به عدالت بین شما قسمت شده و به شما خواهد رسید، و حال آن که علم براى شما نزد اهلش به ودیعه نهاده شده و به شما امر شده به دنبال آن بروید و آن‏را از اهلش طلب کنید. بدانید کثرت و فراوانى مال موجب فساد دین و قساوت قلب‏هاست، و حال آن که زیادى دانش و عمل به آن به صلاح و منفعت دین و وسیله‏اى است براى رسیدن شما به بهشت. بخشش و خرج کردن موجب کم شدن مال است، درحالى‏که علم به واسطه انفاق و بخشش رشد و نمو مى‏یابد و انفاق علم، پخش و گسترش آن براى حافظان و راویان دانش است.